Jan Karski, prawdziwe nazwisko Jan Romuald Kozielewski, pseudonim „Witold” to polski prawnik, historyk, politolog, dyplomata i profesor nauk politycznych, a w czasie wojny oficer artylerii Wojska Polskiego, następnie kurier i emisariusz władz Polskiego Państwa Podziemnego i rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, członek Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej oraz Rady Pomocy Żydom.
Od 1940 r. działał z ramienia władz podziemnych w misjach kurierskich do rządu polskiego na uchodźstwie we Francji. Złapany przez Gestapo i poddany brutalnym torturom obawiał się, że mógłby wyjawić tajne informacje podczas kolejnych tortur, podciął żyły obu rąk. Został odratowany i odbity ze szpitala przez żołnierzy Armii Krajowej.
Był nie tylko działaczem ruchu oporu, ale także naocznym świadkiem realizowanej przez Niemcy zagłady. Dwukrotnie przedostał się do getta warszawskiego a następnie, w przebraniu ukraińskiego strażnika pomocniczej formacji SS, wszedł na teren obozu, z którego Niemcy transportowali Żydów na śmierć.
Karski opracował trzy raporty, które trafiły do premiera rządu gen. Władysława Sikorskiego. Latem 1942 na polecenie rządu spotkał się z przywódcami żydowskiego Podziemia, którzy jasno wyrazili swoje stanowisko:
„-Chcemy aby rząd polski w Londynie i rządy alianckie zrozumiały, że jesteśmy bezradni wobec tego, co z nami robią Niemcy. Zagłada jest faktem. Nie możemy się obronić sami. Nikt w Polsce też nam nie jest w stanie pomóc. Polskie Podziemie jest w stanie uratować nielicznych. Nie uratuje mas. Zagłady nie powstrzyma. Niemcom chodzi o zgładzenie wszystkich Żydów. Trzy miliony polskich Żydów skazanych jest na zagładę. Do tego również inni, zwożeni z całej Europy.”
To stanowisko znalazło odbicie w tych raportach, które Karski przekazywał aliantom.
Trzeci raport Karskiego, zredagowany w Londynie w 1942 r. został przekazany polskiemu rządowi, który przekazał go dalej do rządów Anglii i USA. Na podstawie dokumentów przywiezionych przez Karskiego w postaci mikrofilmów i potwierdzonych jego świadectwem, ówczesny minister spraw zagranicznych w rządzie RP w Londynie Edward Raczyński przygotował w grudnia 1942 i przedstawił aliantom szczegółowy raport o holokauście.
Jan Karski jako kurier Polskiego Państwa Podziemnego reprezentował w swej misji na Zachód wszystkie polskie podziemne stronnictwa polityczne; był także rzecznikiem eksterminowanej przez Niemców ludności żydowskiej.
W latach 1942-1943 będąc w Anglii, Karski przekazywał informacje na temat organizacji polskiego państwa podziemnego i sytuacji Żydów spotykając się z członkami parlamentu, politykami, ambasadorami, literatami i duchownymi różnych religii. Szybko zrozumiał, że dla jego rozmówców informacja o normalnym państwie
w Podziemiu z parlamentem, rządem, sądownictwem i armią była odbierana jak coś z pogranicza fantazji. A sytuacją Żydów nikt nie chciał, lub nie odważył się zainteresować.
Widząc to, generał Sikorski polecił Karskiemu udać się do Stanów Zjednoczonych i tam przekazywać tę samą informację.
Podczas spotkania z prezydentem Rooseveltem w 1943 r. Karski przedstawił dowody planowej polityki wyniszczania narodu polskiego oraz zagłady narodu żydowskiego. Proponował wystosowanie ultimatum wielkich mocarstw wobec Niemiec, że jeżeli nie zaprzestaną mordu na Żydach, zbombardowane zostaną ich miasta. Innym rozwiązaniem byłoby bombardowanie linii kolejowych do obozów zagłady lub dostarczanie broni, pieniędzy oraz paszportów partyzantom i uciekającym przed zagładą Żydom.
Prezydent Roosevelt po wysłuchaniu raportu polskiego emisariusza na temat Żydów powiedział:
„Policzymy się z Niemcami po wojnie. Granice Polski ulegnązmianie. Na wschodzie i zachodzie. Muszę pomóc Stalinowi uratować twarz.”
Roosevelt zapewniał, że zmiany granic nie będą duże. To było kilka miesięcy przed konferencją w Teheranie, gdzie spotkali się Roosevelt, Churchill i Stalin.
Konferencja w Teheranie była wygraną Stalina i faktycznym końcem II Rzeczypospolitej. Tam nastąpił podział Polski powojennej, którego plan utrzymywany był w tajemnicy przed polskim rządem na uchodźstwie.
Podjęte zmiany granic Polski przez Wielką Brytanię, USA i ZSRR w Teheranie i Jałcie bez pytania o zdanie rządu polskiego, były wyraźnym pogwałceniem zasad Karty Atlantyckiej, która gwarantowała sygnatariuszom nienaruszalność ich granic bez zgody własnych rządów.
Po spotkaniu z prezydentem Karski wrócił do Londynu, aby zdać relację ze swojej misji. Tam okazało się, że został rozszyfrowany przez Niemców, co uniemożliwiło mu zaplanowany już powrót do kraju. Postanowiono, że Karski wróci do USA już jako jawny pracownik ambasady RP. W Stanach miał napisać książkę, która przybliży sprawę polską obywatelom amerykańskim i poruszy opinię publiczną.
W tej książce “Tajne Państwo” („Story of a Secret State”). Karski opisał Polskie Państwo Podziemne i swoje akcje. Książka szybko stała się bestsellerem i została przetłumaczona na wiele języków. W Polsce została wydana dopiero w 1999 roku.
Karski pozostał w USA gdzie podjął studia dyplomatyczne na Georgetown University i obronił prace doktorską w 1952 r. Przez kolejne 40 lat wykładał tam na Wydziale Służby Zagranicznej, stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. Wychował m.in. takich wybitnych amerykańskich polityków jak Bill Clinton, późniejszy prezydent USA, czy Stephen Mull, były ambasador USA w Polsce.
Aż do swojego udziału w filmie “Shoah” tylko nieliczni wiedzieli o jego wojennej misji. Sam Jan Karski uważał, że jego misja była nieudana, więc nie było się czym chwalić. Dopiero po premierze „Shoah” w 1985 r. świat odkrył niesamowitą historię polskiego emisariusza.
Niezależnie od efektów swej misji na Zachód Karski przeszedł do historii jako bohaterski kurier alarmujący świat o Holokauście.
Za swoją działalność został odznaczony najwyższymi odznaczeniami – polskimi: Orderem Orła Białego i Orderem Virtuti Militari (dwukrotnie) oraz pośmiertnie amerykańskim Prezydenckim Medalem Wolności. Przez Yad Vashem uhonorowany został tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, był także honorowym obywatelem państwa Izrael. W 1998 został nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla. W 2016 prezydent RP mianował go pośmiertnie na stopień generała brygady Wojska Polskiego.
Tekst: TERESA SYGNAREK
Źródła: J.Karski „Tajne Państwo”, Warszawa 2004, https://www.rp.pl/kraj/art12527881-zachod-mi-nie-wierzyl, https://karski.muzhp.pl/swiadek_zaglady.html, https://wielkahistoria.pl/konferencja-w-teheranie-to-wtedy-alianci-oddali-polske-stalinowi/, https://dzieje.pl/aktualnosci/75-lat-temu-kurier-i-emisariusz-jan-karski-spotkal-sie-z-prezydentem-rooseveltem, https://www.centrumdialogu.com/jan-karski/jan-karski-w-stanach-zjednoczonych-z-misja-na-emigracji
